Dünya Sağlık Örgütü çocuk istismarını şöyle tanımlar: “Çocuğun sağlığını, fiziksel ve psikososyal gelişimini olumsuz etkileyen, bir yetişkin, topluluk, toplum ya da devlet tarafından bilerek ya da bilmeyerek tüm davranışlar çocuğa kötü muameledir.”
“Çocuğun nitelik, kapasite ve arzularının sürekli olarak kötülenmesi, sosyal ilişkiden yoksun bırakılması, çocuğun sürekli olarak insanüstü güçlerle, sosyal açıdan ağır zararlar verme ya da terk etme ile tehdit edilmesi, yaşına ve gücüne uygun olmayan isteklerde bulunulması ve çocuğun topluma aykırı düşen çocuk bakım yöntemleri ile yetiştirilmesi duygusal istismardır”(Kars,1996).
Duygusal istismarda, istismar türlerinden biridir ve maalesef, özellikle ülkemizde herkes bir şekilde maruz kalmış veya bırakılmıştır. Elbette ardında yatan birçok sebep vardır. Duygusal istismar, bireylerin çocuğu reddetme, çocuğa utandırıcı şekilde ceza verme, tehdit, çocuğa yetişkin rolü verme, çocuğu yalnız bırakma, çocuğu suça yöneltme, fiziksel ve duygusal temastan alıkoyma vb. gibi birçok davranışlarda kendisini gösterir. Duygusal istismarın en belirgin şekli sözlü istismardır.
Duygusal istismarın fark edilip ortaya çıkarılabilmesi, göz önüne serilebilmesi oldukça zordur. Çünkü sergilenen tutum her zaman davranışsal, gözle görülür olmayabilir veya çocukta oluşan hasar her zaman somut şekilde gözlenemeyebilir.
Duygusal istismar genellikle tekil gerçekleşmez. Uzun süreler boyunca devam eden bir davranış biçimidir. Genellikle ihmal türlerinin neredeyse çoğunu içinde barındırmakla birlikte diğer istismar tipleriyle beraber görülür. Örneğin cinsel istismara maruz kalan bir çocuğun uğradığı cinsel istismarın yanı sıra maruz kaldığı duygusal ve fiziksel ihmal ve istismarından da mutlaka söz edilir. İstismar bir veya birçok ihmalin sonucudur. Çocuğun ebeveynleri veya bakımını sağlayan kişiler tarafından duygusal veya fiziksel olarak cezalandırılması, aşağılanıp, yaşıtlarıyla veya çevresindeki diğer çocuklarla karşılaştırılması, çocuğun ebeveynlerinin sevgi ve şefkatinden yoksun bırakılması, çocuğun gelişim dönemine uygun olmayan şekilde görevlendirilmesi veya çalıştırılması vb. gibi birçok durum duygusal ihmal ve duygusal istismara neden olabilir.
En sık karşılaşılabilecek duygusal istismar türleri;
- Bağırmak
- Hakaret veya küfür etmek
- Suçlamak
- Alay etmek
- Lakap takmak
- Küçük düşürmek
- Yalnız bırakmak veya terk etmek
- Psikolojik baskı yapmak
- Tehdit etmek, korkutmak ve/veya yıldırmak
- Fikrini sormamak, değer vermemek veya önemsememek
- Yanıltmak / kandırmak
- Sevgi göstermemek
- Kardeşini kayırmak
- Çocuğun yaşının üzerinde beklenti içinde olmak
- Başkalarıyla kıyaslamak
- Aşırı koruyucu veya otoriter davranmaktır.
İstismara uğrayan çocuk mağdurlar, suçluluk ve utanma duygularını çok fazla gösterirler. Çünkü çocuk bu duygularının, yaptıklarının bir sonucu olarak, hak ettiği bir ceza olduğunu düşünür. Eğer çocuğun uğradığı istismar fark edilmezse çocuk bir süre sonra içine kapanır ve yalnızlaşır. Bireyde oluşan duygusal izler, fiziksel yaralardan daha geç iyileşir. Özellikle çocukta oluşan bu izler, çocuğun peşini hayat boyu kovalayacaktır. Çevresindekilere karşı güveni zedelenir, okul başarılarında düşüş görülür. Çocuk mağdurlarının gelişimsel dönemleri sağlıklı ilerleme göstermeyebilir. Çocuk istismarı gerçekleştiren ebeveyn ise genellikle kendisi de çocukluğunda istismara uğramış bir kişidir. Kendi evladına reva gördüğü muamele suçluluk ve yetersizlik duygularına yol açtığı gibi, aynı eylemlerin tekrarına da neden olur.
Duygusal İstismarın çocukta oluşturduğu fiziksel, duygusal, davranışsal, bilişsel göstergeleri vardır, çocuğun bakımından sorumlu kişiler bu belirtileri dikkate almalıdırlar.
Fiziksel Göstergeleri;
- Konuşma ya da diğer iletişim bozuklukları
- Fiziksel gelişimin yavaşlaması
- Çocukta var olan astım ya da alerji gibi bazı hastalıkların şiddetlenmesi
- Madde bağımlılığı
Davranışsal Göstergeleri;
- Alışkanlık bozuklukları (parmak emme, sallanma vb. gibi)
- Suç işleme de dahil olmak üzere anti-sosyal ve yıkıcı davranışlar
- Nevrofik özellikler (uyku bozuklukları, oyun oynamada tutukluluk)
- Pasiflik ya da saldırganlık gibi aşırı davranışlar
- Gelişimsel gecikmeler
- Davranış bozuklukları (şikâyet etme, pasiflik, saldırganlık vb)
- Aşırı uyum sorunları (yaşından büyük ya da küçük davranma)
- Kendine zarar verici davranışlar ya da intihar düşünceleri
Duygusal Göstergeleri;
- Sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkileme
- Yaşının gerektirdiği şekilde davranamama
Bilişsel/Akademik Göstergeleri;
- Duygusal istismara eşlik eden gelişimsel gecikme bilişsel gecikmeye de neden olarak çocuğun akademik performansını etkiler.
