ÖLÜM, KAYIP ve YAS SÜRECİ
Hayatımıza giren veya bir şekilde ilişki kurduğumuz, bize yakın, sevdiğimiz biri veya birilerinin kaybıdır ölüm. Aslında tanışılan, bağ kurulan anda, karşımızdaki kişiyi daha ileriye, geleceğe taşıma eğilimliyizdir. Biriyle tanıştığımızda genellikle o andakiyle kalmayacaktır tanışıklık. Ya ikili ilişkinin devamı gelmeyecek ya da devam ederse çok daha farklı şekillerde yine karşılaşılacaktır. Bu karşılamalardan kastedilen, karşımızdaki kişinin düğününe katılacak olmamızdan tutun, karşımızdaki kişinin anneanne veya dede olmasına şahit olabilecek kadar geniştir. Örneğin bir kız çocuğu için annesini bir anneanne olarak hayal etmesinden daha doğal bir durum yoktur ancak annesi, anneanne olamayacak kadar erken bir yaşta hayatından çıkıp gittiyse, bu durum onun için ölümün doğal yasının yanında, oluşturduğu anneanne şemalarının yıkım yasını da beraberinde getirecektir. Karşımızdaki kişilere tanıştığımız andan itibaren yüklediğimiz birçok anlam hesaba katılınca da insanoğlu için ölüm karşılanması oldukça zor bir olgudur. Kaybın karşılanması, birçok duruma göre değişiklik gösterir. Aynı şekilde kayıp sonrası ortaya çıkabilecek tepkilerde bu değişkenlere bağlı olabilir. Bu değişkenler, kaybı karşılayan birey veya bireylerin özellikleri, kaybedilen kişiyle olan yakınlığın derecesi, kaybın şekli, kaybın ani olup olmadığı, içinde bulunulan toplum ve kültür gibi daha birçok bireysel değişkenlerdir.
Bu faktörlere bağlı olarak, kayıp sonrası ortaya çıkabilecek tepkiler;
Fiziksel tepkiler; Yorgunluk, Uyuyamama, Kas ağrıları, Nefes alıp vermede güçlük, Titreme ve bireylere göre farklılık gösterebilecek birçok tepki.
Bilişsel Tepkiler; İnanmama, Dalgınlık, Odaklanamama, Sürekli kaybın düşünülmesi hali.
Duygusal Tepkiler; Şok halinde olma, Üzüntü, Suçluluk duyma, Vefasızlık Duyma, Çıkmazda hissetme gibi duygu durumu içerisinde olabilirler.
Davranışsal Tepkiler; Fiziksel tepkilerle birlikte yalnızlığı tercih etme, insanlarla iletişime girmemeye çalışma gibi birçok davranışsal tepkilerde bulunabilirler.
Kayıp yaşayan kişi, yas sürecinde kaybı kabullenip yaşamını yeniden düzenleyene kadar çeşitli aşamalardan geçer. Bu aşamalar şu şekilde gelişir:
- Aşama. Şok ve Uyuşma: Kaybın/ölümün olduğu/öğrenildiği ilk anda yaşanır. Kişi kısa süreli hissizlik yaşar.
- Aşama. İnkâr/ İnanmama: Kişi ölümü/kaybı reddeder ve bir süre hiçbir şey olmamış gibi davranabilir.
- Aşama. Arzu Etme: Kaybedilen kişinin geri gelmesi beklenir ve arzulanır. “Neden benim başıma geldi bu” sorgulamasıyla birlikte bu aşamaya öfke ve yalnızlık duyguları da eşlik etmektedir. Yas sonrası ortaya çıkan bu öfke bir uyum sağlama çabasıdır.
- Çaresizlik: Kişi kaybı önleyemediği için ya da kaybedilen kişiyi geri getirmeye yönelik elinden bir şey gelmediği için çaresizlik hisseder. Çaresizlik hissi ile birlikte kişi iş ve sosyal yaşamında, bu aşamada, problemler yaşayabilir.
- Kabullenme ve Hayatı Yeniden Düzenleme: Ölüm/kayıp gerçeği bu aşamada kabullenilir. Yas tepkilerinin yoğunluğunda azalmalar görülür. Kişi kayıp öncesi yaşamına adapte olmaya başlar.
Bu aşamalar her yas sürecini yaşayan insanlar için geçerli olmayabilir, kimisi bu aşamaların ilkinde takılmış olabilirken kimisi direkt son aşamaya geçmiş olabilir. Yas süreci, her insan için farklı bir süreçtir. Yasın, kaybı yaşayan birey için kabulleniş aşamasına gelebilmesi, kişinin baş etme, problemleri çözme, alternatif düşünce ve eylemler üretme, telafi etme becerisine de bağlıdır.
Yas gruplandırılmak istendiğinde 3 farklı kategoride ele alınır. Bunlar; normal yas, karmaşık yas, travmatik yastır.
Normal yas genelde 6 aya kadar sürer ancak, 8 ay veya 12 aya kadar süren yaslar da bireysel farklılıklara göre değerlendirmenin yanında normal kabul edilebilir. Bu dönemin uzun sürmesi, yası yaşama sürecinin bir uzman desteğiyle ele alınması gerektiğini işaret eder.
